Sartre,
genellikle enerji fışkıran, hız tutkunu bir aydın olarak Sokrates’in “var olmak
yapmaktır” (to be to do) sözünü tersine çevirerek “yapmak var olmaktır”a (to do
to be) dönüştürmüştür. Kurt Vonnegut bu ikisine İngilizce söylenişinden de
yararlanarak, Sinatra’nın “do be do be do” sözünü ilave edip bir tür aforizma
oluşturmuştur. Fakat, hem gerçek yaşamında hem de kitaplarındaki eylemlerinden
ya da aksine eylemesizliklerinden dolayı Sartre’ın tutumunu fazlasıyla
tartışmalı bulduğum için ona karşı çok büyük bir sempati konusunda her daim
çekingen kaldım. Melville’in Bartleby, Backett’in (hatta gerçekte Dante’nin)
Belacqua Goncharov’un Oblomov’u ise en derin sevgimi ve saygımı kazanan
karakterlerdir. Hiç biri, boş yere genel bir hoşgörüyü hak etmemiştir. Ve
Amsterdam Hikayeleri’nin yazarı net bir biçimde ortaya çıkıp şunu söylemiştir:
“Var olmak istiyorum, ve benim için yapmak: var olmamaktır.” (I want to be, and
for me to do is: not to be)
Beleşçi adlı ilk
öykünün ana karakteri olan Japi, çalışmaktan imtina eden ve arkadaşlarından
aşırarak yaşamını idame ettiren birisidir. Her şey onu tatmin eder, her şey
sevindirebilir, şöyle ki; Japi’nin tek derdi, öyle söylüyor; “arada bir de olsa
Walcheren’de tek bir olay yaşanmaması.” Bu, Japi’nin okul dünyasından ve sonrasında
çalışma ortamından küçük bir konuşma: “On sekiz yaşına kadar önce okula
gidersin... En tuhaf şeyleri öğrenmek zorunda kaldım... ‘Varisin miras bırakana
ait borçlardan sadece iktisap ettiği şeylerin değeri oranında sorumlu olma
hakkı.” Haydi, çevir bakalım bunu Fransızcaya. Bu, böyle yıllarca devam eder.
Sonra peder bey, seni bir yazıhaneye yerleştirir. Orada bütün bunları, zarfları
ya da pulları ıslatmak için öğrenmiş olduğunun farkına varırsın.”
İşin aslı,
“NESCIO” zarfları ya da pulları ıslatmak için bilmesi gereken her şeyi ve daha
fazlasını biliyordu. NESCIO, Hollandalı bir dükkan sahibinin oğlu,
ithalat-ihracat işinde bir iş insanı, hepsinden öte dört çocuklu bir aile
sahibi JHF Grönloh’un mahlası. Yazmak için çok az zaman bulabiliyor ve çok az
yazıyor: Yazmasının temel saiki çok sevmesi ve bazı şeyleri anlatmak için
aciliyet hissetmesi. Çok sıklıkla büyük bir düzenin içinde önemsizliğimizi
anlatıyor, -dünyayı yok edecek büyük haberlerden değil- bazı şeylerin kutsal,
başka bazı şeylerin harika olduğunu değil de bunların içinde önemsizliğimizi...
Bu yönüyle yakın çağdaşı Robert Walser’e benziyor. Walser’in Berlin Hikayeleri
de evrende yer bulan küçük bir adamı anlatmaktadır.
Hikayelerin büyük
çoğunluğu I. Dünya Harbi zamanında ya da öncesinde geçmektedir. Meteliksiz
sanatçıları, gece yarılarına kadar Hollanda cini içen, bolca sigara tüttüren
sanatçılarıyla La Boheme’ye çok benziyor ama daha gerçekçi. İngilizce
baskısında Joseph O’Neill’in mükemmel sunumunda söylediği üzere: “Memur
sınıfının sosyal ve varoluşsal açmazı, azımsanmayacak bir memurun bizzat
kendisi tarafından eşi görülmemiş bir edebi incelemeye tabi tutuluyor.” Fakat,
NESCIO, bir iş insanı olarak süresiz olarak aynı şeyin yapılmaya devam
edilemeyeceğini biliyordu. Japi, bir madenciyle kavgasından sonra kendi gölgesi
oldu ve bir iş buldu. Ve Nazi istilası esnasında geçen en son hikayede
anlatıcı, arkadaşı Flip’e dönüşmektedir. Flip, hepten perişan biridir, kafasının
içindeki boşlukta edebildiğince hikayeyi ters yüz ediverir. Bu hikaye NESCIO’nun
önceki çalışmalarının kodlarını taşır gibidir. NESCIO, büyük acı ve derinlik
veren sözcüklerle geçmişi kendince yendien düzenler ve okuyucu böylece garip
duygulara sahip oluverir. “Bunlar
yaşadığım ilk olaylı zamanlar değildi ve eğer Tanrının yardımıyla daha uzun
ömrüm olacaksa, üçüncü savaşıma girecektim. Bazı şeylerin sessizlik sürecini
sessizlik belirler. Bazı şeylerin sessizlik süreçleri sessizlikten kendi
suskunluğundan beslenir, bugün kahraman olan küçük adam yarın da olacaktır,
barış geldiğinde de küçük salak işinde azarlanacaktır.”
Yazan: Nicholas
Lezard Çeviri:
Ahmet C. Sırkollu Yayın: The Guardian Tarih: 15. Mayıs.
2012
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder